En temel iki belge olan “ticarî fatura” ve “gümrük beyannamesi” ilaveten taşıma şekline göre değişmektedir.
Deniz taşımacılığında kullanılan başlıca belgeler şunlardır:
Konşimento, taşıma amacıyla yükün gemice teslim alındığını gösteren bir belgedir. O nedenle "teslim alma belgesi" de denebilir. Bu belge ile yük üzerinde taşıma hizmetinden doğan hak ve sorumluluklar taşıyana geçer. Dolayısıyla Konşimentoda taşıma, teslim alma ve teslim etme koşulları bulunur. Konşimento “kıymetli evrak” hükmünü haiz bir belgedir.
Konşimentonun özellikleri şunlardır:
-Taşıyan yönünden bir alındıdır.
- Yükleyici ile taşıyan arasında bir sözleşme yapıldığının kanıtıdır (dayanağıdır).
-Kıymetli evrak (negotiable document) niteliğindedir. Yük taşınırken bile Konşimento ile değiştirebilir; yani alınıp satılabilir.
Konşimento, taşıyan ve taşıtana-gerektiğinde üçüncü kişilere-uygulamada kolaylıklar sağlayacak bazı bilgiler içerir. Bunlar:
-yükleyicinin adı ve unvanı
-taşıtın (geminin) adı
- yükün nitelikleri (marka, içerik, ağırlık, hacim vb.)
- yükleme limanı
-boşaltma limanı
- navlun (ödenme yeri ve biçimi)
-alıcının adı, unvanı
-Konşimento numarası
-düzenleniş tarihi ve kopya sayısı
- kaptan ya da acentenin imzası ve tarihi(Bu belgenin bir örneğini görmek için bakınız Ek:3)
Konşimentolar değişik türlerde olabilmektedir. Bunları kısaca başlıklar halinde tanıyacak olursak:
a) Doğru Konşimento: Malın alıcıya teslim edilene kadar sayıca birden çok taşıyanla taşıma hizmetine tabi tutulmasıdır.
b) Kirli Konşimento: Şerh düşülmüş Konşimentodur. Malın "görünürde iyi" durumda teslim alınmaması halinde Söz konusu olur. Yükleten (taşıtan) kirli Konşimentoyu yeğlemez. Çünkü böylesi bir Konşimentoyla ne yükün diğer kişilere devri olanaklıdır, ne yükleten parasını bankadan alabilir ne de yükü kolayca sigorta ettirebilir.
Böyle bir durumda, yükleten genellikle temiz Konşimento karşılığında taşıyan teminat mektubu (letter of indemnity) verir. Bu mektupla yükleten, taşıyanı ve gemi kaptanını şerhli Konşimentoya yol açan nedenlerin doğuracağı rikizolardan ve yasal sorumluklardan arındırdığına garanti verir. Uygulamada, yükletenin gemi bulamadığı buna karşın akreditifin yanma kertesine geldiği durumlar çokça gözlenir. Böylesi bir durumda yükleten malını sigortalattırıp taşıyana teslim edebilir. Yükün donatanın gözetiminde teslim edildiğini göstermek amacıyla düzenlenmiş Konşimento sundurma (tesellüm) Konşimentosu adını alır.
c) Sundurma (Tesellüm) Konşimentosu: Bu Konşimento, yükün taşıyanın gümrük antreposunda ya da tesellümünde olduğunu gösterir. Yük gemiye yüklenmemiştir. Bu Konşimentoda genellikle "in apparent good order and condition" deyimi bulunur. Gemiye yüklenmiş olduğunu belirten bir deyim Konşimentoda yer almaz. Mal gemiye yüklendiğinde ise kesilen Konşimentoya "shipped in apparent good order and condition" deyimi düşülür.
d) Aktarma Konşimentosu: Taşıyanın bir limana doğrudan servisi olmamasıdurumunda yakın ya da dolaydaki bir limana yükün aktarılarak başka bir gemiyle varma limanına götürüleceğini belirten Konşimentodur.
Yükün gemiye yüklenmek üzere teslim alındığını belirleyen makbuzdur. Yükleme öncesinde yükleyiciye verilir. Yük, gemiye yüklendikten sonra Konşimentoyla değiştirilir. Bir tür güvence belgesidir.
Tek Konşimentoyla taşınan parsiyel (yani birden çok alıcısı olan) yüklerde alıcıları belirlemek için düzenlenir. Kıymetli evrak niteliği yoktur.
Geminin varış limanlarına göre, gemideki yükün tüm özelliklerinin yazıldığı bir dokümandır. Yükleme limanındaki acente tarafından, Konşimento içeriğine göre hazırlanır.
Bir malın iki liman arasında taşınması hazırlanmış sözleşmedir. Yük, bu anlaşma esaslarına göre taşınır. C/P'de bir tarafta kiracı, diğer tarafta armatör yer alır. Navlun mukavelesi, taşıma ile ilgili tüm koşulları içerir.
İhraç konusu malların zorunlu standartlara uygun olup olmadıklarını gösteren belgedir. Dış Ticaret Müsteşarlığı-Dış Ticarette Standardizasyon Genel Müdürlüğü'ne bağlı Dış Ticarette Standardizasyon Denetmenliklerinden "Standart Kontrol Belgesi" alınır. Uluslar arası Gözetim Şirketlerine Hazırlanan Rapor ve Belgeler:
Gözetim şirketleri, gözetime konu malların kalitesinin, miktarlarının, döviz kuru ve malî şartlar da dâhil olmak üzere fiyatının ve/veya gümrük sınıflandırmasının doğruluğunun saptanması ile ilgili her türlü konuda rapor ve belge vermektedirler.
Özetle malın incelenmesinin ve kalite kontrolünün, bağımsız ve tanınmış bir kontrol/gözetim şirketine yapılarak belgelenmesidir.
Bitki ve bitkisel ürün ihracatçısının, satacağı ürünlerde hastalık, zararlı maddeler ve ilaç kalıntılarının bulunmadığını gösterir "Uluslararası Orijin ve Bitki Sağlık Sertifikası" adlı belgeyi temin etmesi gerekmektedir. Konu ile muhatap kurum, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı, Tarım İl Müdürlükleridir.
İhracatçı, bu belgeyi temin etmek için, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Ankara İl Müdürlüğü Bitki Koruma Şubesi'nden Zirai Karantina Servisi Bitki İhraç Dilekçesinin bir örneği ve teknik yardım ücretinin yatırıldığına dair makbuz ile müracaat etmekte ve böylece işlemi başlatmaktadır.
İhracatçının başvurusu üzerine, Tarım İl Müdürlüklerinden kontrolör alınarak ürünün götürülmeye en müsait olduğu yerde bitki sağlığı açısından kontrolü yapılır. Kontrolör belgeyi tanzim ederek imzalar. Ortadoğu ve Körfez ülkeleri, bu belgenin ayrıca Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Dışişleri Bakanlığı ve kendi Büyükelçilikleri tarafından da tasdikleşmesini istemektedirler. Bunun yanı sıra, alıcı ülkelerin istekleri doğrultusunda yapılan laboratuar analiz raporları da bu belgeye eklenmektedir.
Bu uygulamanın uluslararası geçerliliği olması nedeniyle Bitki Sağlık Sertifikası önemli bir belgedir. Bu belgenin ihracat sırasında Gümrük İdarelerine ibrazı zorunludur.
Canlı hayvan, hayvansal maddeler ve deniz ürünlerinin ihraç edilmesi için bu maddelerin sağlıklı olduğuna dair Tarım İl Müdürlükleri tarafından verilmiş bir belgedir. Ayrıca Söz konusu ürünler ile ilgili yedi ayrı belge bulunmakta olup herbiri için de yetkili kurum Tarım İl Müdürlükleridir.
Malın Türkiye'de yapıldığını veya menşeinin Türkiye olduğunu belirtmek amacıyla Ticaret Odaları tarafından verilen bir belgedir.
Ticaret Odası tarafından tasdiklenmektedir. Üç nüsha halinde düzenlenir ve C Formu ihracatçı tarafından imzalanarak yerel odada kalıp, diğer iki nüsha (A,B) onayı müteakip ihracatçıya verilir.
Genelleştirilmiş Preferanslar Sisteminin sağladığı tavizli gümrük oranlarından yararlanılması için preferans tanıyan ülkelere yapılacak ihracatta özel bir menşe şahadetnamesi düzenlenmesi gerekmektedir.
Ülkemiz bu sistem çerçevesinde ABD, Avustralya, Kanada, Japonya, Yeni Zelanda, Rusya Federasyonu preferanslarından yararlanmaktadır.
Tavizlerden yararlanılabilmesi için ihracatın ilgili ülkelerden birine yapılması ve malın o ülkenin taviz tanıdığı GSP listesinde ismen yer alması gerekmektedir. Belgenin tanımında aranacak en önemli konu menşe kriteridir. 4 nüsha olarak eksiksiz ve usulüne uygun olarak doldurulan özel menşe şahadetnameleri odalarca beyan tasdiki işlemine tabi olmaktadır. Odalarca düzenlenmesinden sonra bir yazı ekinde Dış Ticaret Müsteşarlığı'na ve Bölge Müdürlüğüne gönderilmektedir. Buralardan da alınan onaydan sonra iki örneği ihracatçıya geri verilmektedir. Rusya Federasyonu'na GSP kapsamında yapılan ihracatta menşe şahadetnamesinin DTM (Anlaşmalar Genel Müdürlüğü) tarafından 23 nolu kaşe ile onaylatılması gerekmektedir.
Avustralya ve Yeni Zelanda için resmi tasdik gerekmemektedir.
GATT Menşe Şahadetnamesi:
GATT'a bildirilmiş Ticaret Odaları tarafından tanzim edilen bir belgedir.
Türkiye Atom Enerji Kurumu tarafından verilen ve ürünlerinin radyasyon açısından herhangi bir tehlike teşkil edip etmediğini gösteren belgedir.
Bu karne yurt dışında malların tanıtımı amacıyla yolcu beraberi veya kargo olarak gönderilen malın gümrük vergisine tabi olmadan geçici kabulüne imkan sağlıyan bir belgedir. Odalar Birliği tarafından verilir.
İslam Ülkelerinin yaptıkları et ithalatında alıcılar tarafından talep edilen bir belge olup, hayvan kesimlerinin yapıldığı mahalli müftülüklerce düzenlenir.
Halı Ekspertiz Raporu, Hediyelik Eşya İhracatında Ekspertiz Raporu, Lüle taşı, pipo ihracatında Ekspertiz Raporu için ihracatçı bağlı bulunduğu Oda'ya başvurmalıdır.
Kimyevi maddeler vb. analiz gerektiren malların formüllerindeki elemanların isimlerini ve oranlarını gösteren bir belgedir.
Kamyonla yapılan taşımalarda uluslararası CMR (Convention Merchandieses Routier) Anlaşması gereğince düzenlenen bir taşıma senedidir.
TOBB tarafından verilmektedir. C2 yetki belgesine sahip şirketin C2 belgesine ibraz edip ortakları hakkında bilgi ve banka referanslarını sunarak uygun görüldüğü takdirde bu belge alınır.
AB ile Türkiye arasındaki ticarette ATR.1 ve ATR.3 olarak kullanılan dolaşım belgeleri, Gümrük Birliği Anlaşması imzalandıktan sonra sadece ATR olarak kullanılmaya başlanmıştır ve ATR.3 Belgesi kullanımdan kaldırılmıştır. Avrupa Birliğine yapılan ihracatta, malların Katma Protokolü gereğince tavizli gümrük indiriminden yararlanılması amacıyla ATR Dolaşım Belgesinin ihracatçı ülke yetkilileri tarafından düzenlenip gümrük idarelerince vize edilmesi öngörülmektedir.
İhracatçı, bağlı bulunduğu odadan aldığı ATR Belgesini eksiksiz ve tam olarak doldurmalı ve odaya onaylatmalıdır. Beş nüsha olarak doldurulan Dolaşım Belgesine;
* 1 Adet Fatura Sureti
* Dilekçe
Eklenmektedir.
Dolaşım Belgesinin yeşil renkte zemini olan ilk nüshaları ihracatçıya verilmektedir. Beyaz renkli olan nüsha ise Gümrük İdaresinde kalmaktadır. Diğer 2 nüsha da fiili ihracatı takip eden ilk işgünü içinde Gümrük İdaresince ilgili odaya gönderilmektedir.
Ayrıca, Türkiye'nin Avrupa Birliği ile demir çelik ürünlerinde (AKÇT ürünleri) parafe ettiği Serbest Ticaret Anlaşması kapsamı ürünlerin ihracatında EUR-1 Belgesinin düzenlenmesi gerekmektedir.
Karayolları taşımasında konşimento olarak tanımlanmaktadır. Hukuki bir belge niteliğini taşıyan bu akit alıcı tarafından tasdik edildikten sonra satıcıya ibraz edilir.
Yabancı bir ülkeye sevk edilen mallar için düzenlenen ve menşeinin belgelenmesini sağlamak üzere malın gönderileceği ülkenin konsolosluğunca onaylanan bir belgedir.
İhracatçı tarafından ithalatçının ülkesinin konsolosluğuna onaylattırılan ticarî faturadır.
Gümrük idareleri tarafından verilen bu belge olmadan TIR karnesi alınamaz. Gümrüklü bir malın uygun bir arabayla taşındığını göstermektedir. Arabanın orijinal resimleri çekilmiştir. Bu orijinal durumundan farklı yapıları içeriyorsa düzeltilmesi istenir.
Gümrük idareleri, malların değeri ve miktarı üzerinde tereddüde düşülmesi halinde Odaların tekrar incelemesini isteyebilir. Odaların hazırlayacakları bu rapora ekspertiz raporu denir.
Gönderilen malın evsaf, cins ve miktarı ile değerini gösteren ve ihracat işlemlerinde konvertibl döviz üzerinden satıcı tarafından düzenlenen bir belgedir. (Proforma Fatura, Ticarî Fatura, Navlun Faturası vb.)
Malların niteliği ve miktarının yanı sıra malların birim fiyatları da ayrı ayrı gösterilmiş ise, bu belgeye spesifikasyon belgesi denir.
Malın, fatura ve Konşimento'da yazılı miktarının detaylı bir şekilde belirtilmesini teminen düzenlenen belgeye çeki listesi denir.
İhraç edilecek malların miktarları, fiyatları ve Konteynırların ihtiva ettiği ambalajların adetlerini belirten listedir.
TIR Karnesi, Hamule Senedi Karayolu ve Demiryolu ile yapılacak nakliyatlarda bu manifesto düzenlenmektedir. Taşımanın şeklini ve özelliklerini gösteren bir belgedir.
Türkiye ile EFTA ülkeleri arasında mevcut olan Serbest Ticaret Anlaşması gereği, EUR.I. Belgeleri, EFTA üyesi ülkelere ( İsviçre, Norveç, İzlanda ve Lihtenştayn) yapılan ihracatta aranan belgedir.
Bu belge, TOBB- Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne bağlı ihracatçının üyesi olduğu Oda'larca tasdiklenmektedir.
Bu belgenin temininde başvuru ve onay mercii ihracatçının bağlı bulunduğu Oda'dır. Önce EUR.I. formu temin edilerek doldurulur ve buna dilekçe, gerçek fatura (Maliye Bakanlığı'ndan onaylı kontrol makbuzu veya noter tasdikli ticarî fatura) ve talepname eklenerek Oda'ya müracaat edilir.
Malların havayolu ile taşınmasını sağlayan belge (AWB) havayolu faturasıdır. Deniz taşımacılığında Konşimento ne ise havayolu taşımacılığında kullanılan bu fatura, tek bir temel fark ile Konşimentonun aynısıdır.
Havayolu faturası devredilemez ve ciro edilemez. Malın alıcısını malların sahibi pozisyonuna getirecek orijinal bir (HYF) belgesi yoktur. Gönderilen eşya, belirtilen alıcıya, kimlik tanımından sonra imzalı bir alındı belgesiyle ve gerekirse ücreti ödenmek kaydıyla verilir. Eğer gönderilen mallar birleştirilmiş bir kargo ile gönderiliyorsa, konsolidatör tüm malları içeren sıradan bir (HYF) düzenler, ayrıca her bir parti için "house air waybill" denilen başka bir fatura da düzenleyerek varış yerindeki acenteye gönderilir. Konşimento da olduğu gibi tüm detaylı bilgiler (HYF) da yer almaktadır. Havayolu nakliyatında fiyatlandırmada temel kıstas, kilo üzerinden ağırlık saptamaktır. Kesirli olan kilo ölçümlerinde ise ağırlık en yakın 0.5 kg yuvarlanır. Eğer ağırlık ve hacim arasındaki oran 6 kat ve yukarı ise (İngiltere'de bu oran 5'tir.), hesaplama hacim üzerinden yapılmaktadır. ÖRNEK :9.7 kg lık bir paket 40 dm2 lik bir hacim işgal ediyorsa 40:9.7=4 bu da 6'dan küçük olduğu için ödeme 10 kg üzerinden yapılmaktadır.
9.7 kg lık aynı paket 75 dm3 lük bir hacim işgal ediyorsa 75:9.7 =6'yı aştığı için 75:6=12.5 kg üzerinden ödeme yapılır.
Deniz nakliyatında olduğu gibi orijinal Konşimento gerekmediğinden Havayolu faturası yeterli olmaktadır. Bu yüzden malın hareketinden birkaç gün önce böyle bir malın geleceğinin uyarısının yapılması ve ticarî faturanın bir fotokopisinin gönderilmesi uygun olacaktır. Ticarî faturanın bir kopyası aynı zamanda Havayolu faturasına da eklenmelidir. Yaş meyve-sebze nakliyatında ise malın hareketinden en az 48 saat önce, detaylı uçuş bilgilerinin faks ile bildirilmesi gerekir. Yaş sebze ve meyve sevkıyatlarının hafta sonlarına ve özel tatil günlerine denk gelmemesine özen gösterilmelidir.
Denizyolu taşımacılığında kullanılan Konşimentonun yerini, demiryolu taşımacılığında CIV ve CIM belgeleri almaktadır. Bu belgelerin ciro edilmesi olanaklıdeğildir.