Mükellefiyet Kavramı ve Tesisi
Mükellefiyetin tesisi yani doğuş şekli ve nedenlerine geçmeden önce, kısaca mükellefiyet tanımına ve türlerine değinmek gerekir. Mükellef ile ilgili hükümler Vergi Usul Kanunu(VUK)’nun 8. maddesinde açıklanmaktadır. Buna göre mükellef vergi yasalarına göre kendisine vergi borcu terettüp (ödev olarak üzerine düşen) eden gerçek veya tüzel kişilerdir. VUK’nda sözü edilen mükellef tabiri vergi sorumluluklarına da şamil bulunmaktadır. Vergi sorumlusu, verginin ödenmesi bakımından, alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan kişidir. Burada tüzel kişi tanımına da hemen değinmek faydalı olacaktır. Tüzel kişi hukuki bir terimdir. Tüzel kişi, başlıbaşına bir varlığa ve kişiliğe sahip olan ve birden fazla kişi veya kurumun birleşmesinden oluşan hükmi şahıstır. Dernekler, şirketler, kooperatifler gibi.
Türkiye Cumhuriyeti tabiyetinde bulunan gerçek ve tüzel kişi mükellefler, vergi mükellefiyetliklerinden dolayı vergi numarası almak mecburiyetindedir.
Çeşitli vergi kanunlarına göre mükellef olanlar şunlardır:
a) Gelir Vergisi Mükellefleri,
b) Kurumlar Vergisi Mükellefleri,
c) Katma değer Vergisi Mükellefleri,
d) Eğitim, gençlik, Spor ve Sağlık Hizmetleri Vergisi Mükellefleri,
e) Veraset ve İntikal Vergisi Mükellefleri,
f) Motorlu Taşıtlar Vergisi Mükellefleri,
g) Taşıt Alım Vergisi Mükellefleri,
h) Damga Vergisi Mükellefleri,
i) Yargı, Noter, Vergi Yargısı, Tapu ve Kadastro, Konsolosluk, Pasaport, İkamet Tezkeresi, Vize, Gemi ve Liman, Ruhsatname ve Diploma, Trafik Harçları Mükellefleri,
j) Belediye Gelirleri Yasası Mükellefleri (Meslek Vergisi, İlan ve Reklam Vergisi, Eğlence Vergisi, Haberleşme Vergisi, Elektrik ve havagazı Tüketim Vergisi, Yangın Sigortası Vergisi, Çevre Temizlik Vergisi, İşgal Harcı, Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı, Hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcı)
k) Emlak Vergisi Kanunu Mükellefleri,
l) Akaryakıt Tüketim Vergisi Mükellefleri.
Vergi mükellefleri, ödevlerini yerine getirirken kanunlarımızda bulunan bir çok hükme uymak zorundadırlar. Vergi kanunlarımızda yazılı bulunan bu ödevlere uymama sonucunda mükellefler bir çok cezai yaptırım ile karşılaşmaktadırlar. İşte bunlardan ilki olan mükellefiyet tesisi ile ilgili yapılması gerekenler üç başlık altında incelenebilir:
- Vergi kanunları açısından bildirimler,
- Herkese vergi numarası alınmasına ilişkin zorunluluk,
- Sosyal Sigortalar Kanunu açısından bildirimler.
Vergi kanunları açısından yapılması gereken bildirimler özetle şunlardır:
a) İşe başlamanın bildirilmesi,
aa) Hazırlanacak Belgeler,
ab) İşletmenin Tescili,
ac) Vergi sicil numarası alınması,
ad) Vergi levhasının tasdiki,
b) Değişikliklerin bildirilmesi,
c) İşi bırakma - Tasfiye
ca) İşi bırakma sırasında yapılacak işler,
cb) Vergi dairesi tarafından yapılacak işlemler
Sosyal Sigortalar Kanunu açısından yapılması zorunlu olan bildirimler ise şunlardır:
d) İşyerinin açılması ile ilgili bildirimler,
da) Süreler,
db) Verilecek Belgeler,
dc) Sigorta kurumunca yapılacak işlemler,
e) İşçinin işe alınması ile ilgili bildirimler
ea) Süreler,
eb) Verilecek belgeler,
ec) Sigorta kurumunca yapılacak işlemler,
ed) Sigortalıların kendilerine ilişkin yapmaları gereken bildirimler,